افزایش وزن امروزه به یک معضل همه گیر تبدیل شده است. بخش اعظمی از افراد مبتلا به این عارضه را کسانی تشکیل می دهند که فعالیت بدنی کم و رژیم غذایی نامناسب دارند. اما گاهی افزایش وزن ناشی از اثر جانبی برخی از داروها است. معمولا داروهای مرتبط با افزایش وزن شامل داروهای ضد تشنج، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان پریشی، داروهای دیابتی، مسدود کننده های بتا، استروئید ها و هورمون ها هستند. در حالی که این داروها جزء داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند قرار دارند، اما برای همه مصرف کنندگان چنین عوارضی را در پی نخواهند داشت.

شناسایی داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند بسیار مهم است. زیرا افراد مبتلا به اضافه وزن دارای خطر بالایی برای ابتلا به فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و کلسترول بالا هستند. مهمتر از همه این است که، حتی اگر بیماران در اثر مصرف دارو اضافه وزن را تجربه کنند، باز هم نباید مصرف دارو را بدون مشورت با داروساز و پزشک خود متوقف کنند.

گزینه های زیادی برای کنترل افزایش وزن ناشی از داروها وجود دارد. تغییر دارو و استفاده از داروهای مشابه و یا تغییر دوز آن از جمله این راهکارها می باشند. تغییر سبک زندگی مانند ورزش بیشتر و خوردن غذاهای سالم تر نیز به این موضوع کمک می کند. در ادامه این مطلب مجله مرکز لیزر و زیبایی لیلی لند به چند نمونه از داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند اشاره خواهیم کرد.

داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند

داروهای ضد روان پریشی

داروهای ضد روان پریشی برای درمان اختلالات خلقی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، افسردگی و اختلالات شخصیتی استفاده می شود. نسل اول داروهای ضد روان پریشی عبارتند از:

• کلرپرومازین
• لوکساپین
• پروپرانازین
• تیوریدازین
• تیتیوتیکسن
•  تری فلوپرازین

در میان نسل اول داروهای ضد روانپریشی، تیوریدازین با بالاترین خطر افزایش وزن همراه است. بیماران درمان شده با تیوریدازین به طور متوسط افزایش وزن 3.2 کیلوگرم (7.05 پوند) را در دوره درمان گزارش داده اند.

نسل دوم داروهای ضد روان پریشی یا غیر آتیپیک ها عبارتند از:

• کلوزاپین
• الانزاپین
• پروپرانازین
• کواتیاپین
• ریسپریدون

آنتی سایکوتیک های آتیپیک با افزایش وزن بیشتری نسبت به داروهای ضد روان پریشی نسل اول همراه هستند. در میان نسل دوم این داروها، کلوزاپین و الانزاپین با بیشترین افزایش وزن همراه هستند. در صورت مصرف کلوزاپین یا الانزاپین، بیماران ممکن است بیش از 4 کیلوگرم وزن اضافه کنند. درمان کلوزاپین بیشترین تاثیر را در افزایش وزن دارد. مطالعات نشان داده اند که افزایش وزن ناشی از کلوزاپین در 4 تا 31 درصد بیماران رخ می دهد و نتایج یک مطالعه نشان می دهد که 50 درصد از بیماران تحت درمان با افزایش 20 درصدی وزن مواجه بوده اند. الانزاپین دومین دارو پس از کلوزاپین است که باعث افزایش وزن می شود. آزمایشات بالینی نشان داده است که 5 تا 40 درصد از کل بیماران تحت درمان با کلوزاپین، افزایش وزن را گزارش می دهند.

ریسپریدون دارای اثر متوسطی بر افزایش وزن بدن است. این دارو می تواند وزن را در حدود 2 کیلوگرم افزایش دهد. مطالعات بالینی CATIE به مقایسه اثربخشی نسل اول و نسل دوم داروهای ضد روانپریشی پرداخته است. نتایج مطالعات CATIE نشان داد که افزایش وزن در بین داروهای ضد روان پریشی تفاوت معنی داری دارد. درصد بیماران که پس از استفاده از این داروها 7٪ اضافه وزن پیدا کرده بودند به شرح زیر می باشد:

• 30٪ الانزاپین
• 16% کواتیاپین
• 14% ریسپریدون
• 12٪ پروپرانازین
• 7٪ زیپراسیدون

هرچند که آریپیپرازول و زیپراسیدون در بعضی از بیماران ممکن است باعث افزایش وزن شوند، اما تاثیر کمتری بر وزن دارند. نتایج حاصل از آزمایش CATIE نشان می دهد که درمان با زیپراسیدون به طور متوسط با کاهش وزن ​​1.6 کیلوگرم همراه است. درمان طولانی مدت (26 هفته یا بیشتر) با آریپیپرازول باعث کاهش وزن به طور متوسط ​​0.9 تا 1.37 کیلوگرم می شود. بنابراین، زیپراسیدون و آریپیپرازول برای افرادی که چاق هستند یا افزایش وزن را در اثر مصرف داروهای ضد روان پریشی دیگر تجربه کرده اند، ترجیح داده می شود.

علت افزایش وزن

اگرچه علت دقیق افزایش وزن پس از مصرف داروهای ضد روان پریشی ناشناخته است، اما افزایش اشتها، دلیل اصلی افزایش وزن پس از مصرف این داروها است. همچنین، ضد روانپریشی های مختلف اثرات متفاوتی بر گیرنده های مغز دارد و این امر نقش مهمی در خطر ابتلا به افزایش وزن دارد. تمام داروهای ضد روان پریشی گیرنده های دوپامین 2 در مغز را متوقف می کنند. به نظر می رسد که این فرایند به افزایش وزن ناشی از مصرف این داروها کمک می کند.

علاوه بر این، ضد روان پریشی هایی که گیرنده های هیستامین-1 و سروتونین-2C را متوقف می کنند بیشتر احتمال دارد وزن بیشتری را افزایش دهند. کلوزاپین و الانزاپین این گیرنده ها را بیشتر بلوک می کنند و بیشترین افزایش وزن را دارند. کوتیاپین در مهار گیرنده های هیستامین-1 بسیار موثر است، اما در بلوک گیرنده های دوپامین -2 و سروتونین-2C ضعیف است. به همین دلیل با افزایش وزن متوسط همراه است.

داروهای ضد افسردگی

افزایش وزن یک مشکل رایج در درمان کوتاه مدت و بلند مدت با داروهای ضد افسردگی است. تجزیه و تحلیل مطالعات مختلف انجام شده در مورد داروهای ضد افسردگی نشان می دهد که آمی تریپتیلین، میرتازاپین و پاروکستین بیشترین خطر افزایش وزن را دارند. میانگین وزن به دست آمده از درمان با میرتازاپین در طی 4 تا 12 هفته درمان به میزان 1.52 کیلوگرم، و با مصرف 4 و یا بیشتر از 4 ماه درمان 2.24 کیلوگرم بود.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مانند آمی تریپتییلین، کلومیپرامین، دوکسپین و ایمی پرامین نیز با افزایش وزن قابل توجهی همراه هستند.

مهار کننده های بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز به احتمال زیاد جزء داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند می باشند. یک کارآزمایی بالینی تصادفی که در 284 بیمار مبتلا به افسردگی انجام شد، به بررسی تأثیر سه نوع SSRI در افزایش وزن پرداخت. بیماران از فلوکستین، سرترالین یا پاروکستین برای 26 تا 32 ماه استفاده کردند. درمان با پاروکستین با افزایش قابل توجه وزن همراه بود، در حالی که درمان با سرترالین و فلوکستین وزن بدن را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار نداد. سیتالوپرام و اسکلیتوپام دیگر SSRI هایی هستند که تاثیر بسیار کمی بر وزن دارند.

یکی دیگر از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی، مهارکننده های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRI) است. SNRI ها منجر به افزایش مقدار اندکی وزن شده یا تاثیری بر روی وزن ندارند. دولوکستین و ونلافاکسین SNRI هایی هستند که برای افرادی که در معرض خطر افزایش وزن ناشی از داروهای ضد افسردگی قرار دارند، ترجیح داده می شود. بوپروپیون، یکی دیگر از داروهای ضد افسردگی است که با کمترین خطر افزایش وزن همراه است و در بعضی از بیماران حتی ممکن است باعث کاهش وزن شود.

علت افزایش وزن

علت افزایش وزن ناشی از داروهای ضد افسردگی بسیار پیچیده و ضعیف است. کارشناسان معتقدند افزایش وزن ممکن است به دلیل اثر ضد افسردگی بر گیرنده های مغز باشد. سه نوع اصلی از گیرنده های مسدود شده توسط داروهای ضد افسردگی عبارتند از:

• هیستامین-1
• سروتونین -2C
• گیرنده های ماکارینیک -2

مسدود شدن گیرنده های هیستامین-1 موجب افزایش فعالیت های مرتبط با AMP در مغز می شود. این آنزیم باعث اشتیاق ما به افزایش اشتها و کاهش سطح فعالیت بدنی مان می شود.

به نظر می رسد محرک های گیرنده های سروتونین-2C باعث افزایش وزن با کاهش متابولیسم و افزایش مقاومت به انسولین می شوند. مقاومت لپتین نیز با مهار گیرنده سروتونین-2C مشاهده می شود. لپتین یک آنزیم است و زمانی که بدن ما به سطح خاصی از ذخیره سازی چربی رسیده است، در خون ما آزاد می شود. لپتین باعث می شود که بدن ما چربی های اضافی را سوزانده و اشتها را کاهش دهد.

مسدود کننده گیرنده ماکارینیک-2 به صورت غیر مستقیم باعث افزایش وزن می شود. وقتی این گیرنده ها مسدود می شوند، بدن تولید انسولین را کاهش می دهد. انسولین برای جذب گلوکز مورد نیاز است و اختلال در تولید انسولین باعث دیابت می شود.

آميتريپتيلين و ميترازاپين به شدت گيرنده هاي هيستامين-1 و سروتونين -2C را مسدود کرده و باعث افزايش وزن می شوند. در مقایسه با دیگر SSRI ها، پاروکستین با افزایش وزن بیشتری همراه است. پاروکستین از سایر SSRI ها متفاوت است، زیرا گیرنده های کولینرژیک موسکارینی را نیز مسدود می کند. این عملکرد ممکن است دلیلی برای این باشد که چرا پاروکستین نسبت به سایر SSRI ها سبب افزایش وزن بیشتر می شود.

داروهای ضد صرع (داروهای ضد تشنج)

یکی دیگر از داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند داروهای ضد صرع است. والپروئيك اسيد معمولا برای درمان تشنج و اختلال دوقطبی استفاده می شود. برای جلوگیری از میگرن نیز از این دارو استفاده می شود. استفاده از والپروئيك اسيد با افزایش وزن 10 پوندی یا بیشتر همراه است. اگر چه علت دقیق افزایش وزن ناشی از درمان والپروات ناشناخته است، اما به نظر می رسد مصرف این دارو با افزایش اشتها، افزایش گرایش به مصرف کربوهیدرات و افزایش تشنگی مرتبط باشد. متخصصان معتقدند که این اثرات ناشی از افزایش فعالیت هیپوتالاموس است. علاوه بر این، والپروات ممکن است ترشح انسولین را در پانکراس افزایش دهد. سطح بالای انسولین با افزایش وزن و افزایش ذخیره چربی همراه است.

کاربامازپین و گاباپنتین دیگر داروهای ضد تشنجی هستند که جزء داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند محسوب می شوند. افزایش وزن ناشی از این عوامل به اندازه افزایش وزنی که ناشی از اسید والپروئیک است، مهم نیست. توپیرامات و زونیسامید داروهای ضد تشنجی هستند که تاثیر کمی بر روی وزن دارند.

تثبیت کننده حالت؛ لیتیوم

لیتیوم یک تثبیت کننده حالت است که برای درمان اختلال دوقطبی و مانیا مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو با افزایش وزن قابل توجهی همراه است. مطالعات نشان داده است که 20 درصد بیماران استفاده کننده از لیتیوم با افزایش وزن بیش از 10 کیلوگرم مواجه می شوند. محدوده وزن به دست آمده از این درمان به صورت تخمینی بین 4.5 تا 12 کیلوگرم است. افزایش وزن با مصرف این دارو وابسته به دوز دارو است و بیمارانی که از دوزهای زیاد لیتیوم استفاده می کنند با احتمال بیشتری به افزایش وزن مبتلا می شوند.

علت دقیق افزایش وزن ناشی از درمان لیتیوم ناشناخته است. پزشکان معتقدند که لیتیوم با هیپوتیروئیدی همراه است که متابولیسم را متوقف می کند. علاوه بر این، به نظر می رسد که لیتیوم یک ناحیه از هیپوتالاموس که بخشی از مغز را که کنترل کننده اشتها است را تحریک می کند.

داروهای دیابت

انسولین هورمون تولید شده توسط پانکراس است که بدن ما را قادر می سازد که قند (گلوکز) را از خون به سلول هایمان برساند. سلول های ما برای تامین انرژی گلوکز مصرف کرده و برای استفاده در آینده گلوکز اضافی را ذخیره می کنند. همه بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و میلیون ها بیمار مبتلا به دیابت نوع II نیاز به انسولین برای کنترل قند خون خود دارند. استفاده از انسولین باعث افزایش وزن می شود.

مطالعه UKPDS گزارش داد که به طور متوسط افراد مبتلا به دیابت نوع II در طول سه سال اول مصرف انسولین حدود 9 پوند وزنشان افزایش پیدا می کند. درمان با انسولین با اجازه دادن به سلول هایمان جهت مصرف کلوگز، باعث کاهش قند خون می شوند. قند اضافی به عنوان گلیکوژن ذخیره می شود و مقداری از آن به چربی تبدیل شده و وزن بدن را افزایش می دهد.

 سایر داروهایی که باعث افزایش تولید انسولین می شوند نیز جزء داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند می باشند. برای بیماران مبتلا به دیابت نوع II معمولا سولفونیل اوره هایی از قبیل glimepiride، glipizide و glyburide تجویز می شوند. سولفونیل اوره باعث افزایش مقدار انسولین تولید شده توسط بدن ما می شود و با افزایش وزن همراه است.

تیازولیدینون ها کلاس دیگری از داروهای مورد استفاده توسط بیماران مبتلا به دیابت نوع II هستند و باعث افزایش وزن می شوند. تیازولیدینون ها مانند روزیگلیتازون و پیوگلیتازون به سلول های ما کمک می کنند تا بهتر از انسولين استفاده کنند. آنها حساسیت یا پاسخگویی به انسولین را افزایش می دهند. مطالعات نشان داده اند که 2.7 تا 13.9 درصد از بیماران تحت درمان با پیوگلیتازون در مقایسه با 0.5 درصد از مصرف کننده دارونما با افزایش وزن مواجه بودند.

مطالعات بالینی در مورد مقایسه پیوگلیتازون و پلاسبو نشان داد که بیماران تحت درمان با پیوگلیتازون به طور متوسط 0.9 تا 2.6 کیلوگرم و بیماران تحت درمان با دارونما 1.4 کیلوگرم افزایش وزن را شاهد بودند. هنگامی که پیوگلیتازون با سولفونیل اوره ترکیب شود، میانگین افزایش وزن برای دوزهای 15 میلی گرم، 30 میلی گرم و 45 میلی گرم به ترتیب 2، 3.1، و 4.1 کیلوگرم بود. برای بیماران مصرف کننده از پلاسبو متوسط ​​افزایش وزن 0.5 کیلوگرم بود. در صورت ترکیب پیوگلیتازون با انسولین، میانگین افزایش وزن برای 15 میلی گرم، 30 میلی گرم و 45 میلی گرم پیوگلیتازون به ترتیب 3/33، 3/3 و 4/1 کیلوگرم بود. این در حالی است که افزایش وزن در شرایط مشابه در گروه مصرف کننده دارونما 0.2 کیلوگرم بود. افزایش وزن ناشی از تیازولیدینون ها ممکن است به دلیل احتباس مایعات (ادم) و افزایش چربی باشد.

گلوكوكورتيكوئيدها

گلوكوكورتيكوئيدها استروييدهایی هستند كه معمولا در درمان التهاب، واكنش هاي آلرژيك، اختلالات ايمني و سرطان مورد استفاده قرار می گيرند. نمونه ای از این داروها عبارتند از:

• متيل پردنيزولون
• پردنيزولون
• پردنيزون
• هيدروكورتيزون
• تريامسينولون
• دگزامتازون
• فلوودروكورتيزون

افزایش وزن یک عارضه جانبی مهم در ارتباط با استفاده از گلوکوکورتیکوئید ها است. خطر افزایش وزن بستگی به دوز و مدت زمان درمان دارد. استروئیدها استنشاقی یا موضعی (کرم ها یا پماد) به احتمال زیاد باعث افزایش وزن می شوند.

افزایش وزن ناشی از استروئید ها به دلیل افزایش قند خون، کاهش متابولیسم، افزایش ذخیره سازی چربی و افزایش اشتها ایجاد می شود. در یک مطالعه بالینی از 2167 مصرف کننده گلوکوکورتیکوئید در طولانی مدت (درمانی که بیش از 60 روز طول کشیده است)، 70٪ از بیماران از افزایش وزن به عنوان شایع ترین عارضه جانبی یاد کردند. تجزیه و تحلیل جداگانه از چهار آزمایش آینده نگر در درمان استروئید برای آرتریت روماتوئید گزارش داد که بیماران استفاده کننده از این درمان افزایش وزنی معادل با 4 تا 8 درصد از وزن بدنشان را تجربه کردند. بیماران در این مطالعه بیش از 2 سال از 5 تا 10 میلی گرم پردنیزون یا معادل آن مصرف کرده بودند.

مدروکسی پروژسترون استات

دپوپروورا یک داروی جلوگیری از بارداری است که به صورت تزریقی استفاده شده و شامل پروژستین است. این دارو در بیمارانی که خونریزی غیر طبیعی قاعدگی، سرطان آندومتر، سرطان سلول کلیوی و خونریزی غیرطبیعی رحم دارند و به عنوان درمان جایگزینی استروژن استفاده می شود. افزایش وزن ناشی از مصرف DMPA در بیش از 5٪ از 3900 مصرف کننده از این داروها ثبت شده است. در سال 2013 بررسی سیستماتیک مطالعات مختلف در مورد اثرات داروهای کنترل پائین پروژستین بر افزایش وزن نشان داد که افزایش متوسط وزن در این بیماران کمتر از 2 کیلوگرم بود. یک مطالعه که DMPA را با زمانی که داروی جلوگیری استفاده نمی شود مقایسه کرد، نشان داد که مصرف DMPA همراه با افزایش 11٪ چربی بدن و کاهش 4٪ در توده بدون چربی بدن همراه است.

علت دقیق افزایش وزن با استفاده از DMPA ناشناخته است. بعضی از کارشناسان افزایش وزن ناشی از مصرف این دارو را به نگهداری آب نسبت می دهند. در حالی که برخی دیگر معتقدند که این عارضه ممکن است به دلیل افزایش اشتها باشد.

مسدود کننده های بتا

مسدود کننده های بتا معمولا برای درمان فشار خون بالا استفاده می شود. نمونه ای از این داروها عبارتند از:

• آسبوتولول
• آتنولول
• بتاکسولول
• بیسوپرولول
• کاریدولول
• اسمولول
• لکتالول
• متوپرولول
• نادولول
• نبیوولول
• پنبوتولول
• پیندولول
• پروپرانولول
• سوتالول
• تیمولول

این داروها پس از حمله قلبی، در بیماران مبتلا به ضربان نامنظم قلب، برای درمان گلوکوم و سطح بالای هورمون تیروئید مورد استفاده قرار می گیرند. بررسی 8 مطالعات بالینی مقایسه ای بین بتا بلوکرها با پلاسبو (دارونما) در بیماران مبتلا به فشار خون بالا گزارش داد که بیماران تحت درمان با بتا بلوکرها به طور متوسط ​​به میزان 1.2 کیلوگرم (بین 0.4 تا 3.5 کیلوگرم) افزایش وزن را تجربه کرده اند.

مطالعات متعددی که علت افزایش وزن ناشی از مصرف مسدود کننده های بتا را ارزیابی کرده اند گزارش دادند که مصرف کل انرژی در طی درمان با بتا بلوکر کننده، می تواند 4 تا 9 درصد کاهش یابد. یک مطالعه مستقل نشان داد که مسدود کننده های بتا در افرادی که چاق بودند، میزان متابولیسم پایه را 12٪ کاهش داد. درمان با مسدود کننده های بتا همچنین با افزایش احساس خستگی نیز همراه است که ممکن است تحرک بیماران و سرعت تجزیه چربی ها را کاهش دهد. بیشترین افزایش وزن در طی چند ماه اول درمان دیده می شود.

نتیجه

همان طور که مشاهده کردید تعداد قابل توجهی از داروهای تجویزی می توانند باعث افزایش وزن شوند. بیماران باید از عوارض چنین داروهایی مطلع باشند و در طول درمان این عوارض را کنترل کنند. بیمارانی که معتقدند داروهایشان سبب افزایش وزن می شود باید با پزشک و داروساز خود در مورد داروهای جایگزین که تاثیر کمتری بر وزن دارند، صحبت کنند. علاوه بر این، تمام بیماران باید به طور منظم ورزش کنند و غذاهای سالمتری را بخورند تا اثر افزایش وزنی که ممکن است مربوط به مصرف دارو باشد را کاهش دهند.